Μεταφράσεις και παραφράσεις
Η μετάφραση και η προσαρμογή των κειμένων μετουσιώνουν την ομηρική επική ύλη σε άλλες γλώσσες. Εκτός από τις λατινικές μεταφράσεις, το 16ο αιώνα εκδίδονται μεταφράσεις και παραφράσεις σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες: νέα ελληνικά, γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά και ιταλικά. Στους επόμενους αιώνες η πρακτική αυτή γίνεται φορέας έκφρασης πολιτισμικών και πολιτικών χαρακτηριστικών των νεοσύστατων ευρωπαϊκών εθνών σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους.
Ὁμήρου Ἰλιὰς μεταβληθεῖσα πάλαι εἰς κοινὴν γλῶσσαν, νῦν δὲ διορθωθεῖσα, … παρὰ Νικολάου τοῦ Λουκάνου.
Venetia: Stefano Da Sabio, 1526.
Συντομευμένη νεοελληνική παράφραση της Ιλιάδας από τον Νικόλαο Λουκάνη, Έλληνα λόγιο του 16ου αιώνα, βασισμένη σε μια προηγούμενη παράφραση του 14ου αιώνα από τον Κωνσταντίνο Ερμονιακό. Η έκδοση κοσμείται από 138 ξυλογραφίες που πέρασαν από τυπογραφείο σε τυπογραφείο και χρησιμοποιήθηκαν για την εικονογράφηση εκδόσεων δημωδών μυθιστοριών.
Το έργο τυπώθηκε στη Βενετία το 1526 από τον ουμανιστή τυπογράφο και εκδότη Stefano Nicolini da Sabbio (1512-1564). Στη Συλλογή του Ιωάννη Γεννάδιου υπάρχουν, επίσης, αντίτυπα από δύο μεταγενέστερες εκδόσεις του 1603 και του 1640 από το γνωστό βενετσιάνικο τυπογραφείο της οικογένειας Pinelli. Ένα από τα αντίτυπα ανήκε στο Λόρδο Βύρωνα.
Odysseae Homeri libri XXIIII Raphaële Regio
Volaterrano interprete. Eiusdem Batrachomyomachia,
Aldo Manutio, & Hymni deorum, Iodoco Velaraeo
interpretib. Item, Herodoti Halicarnassei libellus
De uita Homeri per Conradum Heresbachium
Latinitate donatus. Lugduni: Apud Seb. Gryphium, 1541.
Λατινική μετάφραση της Οδύσσειας από τον Ιταλό ουμανιστή
Raffaello Maffei (1451 – 1522). Τυπώθηκε στη Λυών από το Γερμανό
ουμανιστή τυπογράφο Sebastian Gryphius (1492-1556).
Ὁμήρου Βατραχομυομαχία, μεταγλωττισμένη διὰ στίχου ἀπὸ τὸ ἑλληνικὸν εἰς τὸ κρητικὸν ἁπλοῦν ἰδίωμα,… παρὰ Ἀντωνίου Στρατηγοῦ τοῦ Κρητὸς πολίτου κατὰ τὴν ἀρχὴν Ἑνετοῦ ἐπιστάτου καὶ διδασκάλου τοῦ ἐν τῷ κλεινῷ Παταβίω Κωττουνιανοῦ ἑλληνομουσείου. Ἐνετίησιν: τύπ. Γλυκύς, Νικόλαος (ὁ ἐξ Ἰωαννίνων), 1745.
Μετάφραση της Βατραχομυομαχίας στο κρητικό ιδίωμα από τον Κερκυραίο,
με καταγωγή από την Κρήτη, λόγιο Αντώνιο Στρατηγό (1692-1758),
διευθυντή του Κωττουνιανού Κολλεγίου στην Πάδοβα.
Τυπώθηκε στη Βενετία στο ελληνικό τυπογραφείο του Νικόλαου Γλυκύ.
Il Primo libro de la Iliade d’Homero tradotto
di greco in volgare per M. Francesco Gussano.
In Venetia: per Comin da Trino di Monferrato, 1544.
Η πρώτη ιταλική μετάφραση τμήματος των ομηρικών επών έγινε από τον Francesco Gussano (16ος αιώνας). Πρόκειται για την πρώτη ραψωδία της Ιλιάδας και τυπώθηκε στη Βενετία από τον Comin da Trino di Monferrato (fl. 1539-1574).
L’Ulisse di M. Lodovico Dolce da lui tratto dall’ Odissea d’Homero et ridotto in ottava rima … con argumenti et allegorie a ciascun canto. In Vinegia: appreso Gabriel Giolito de’ Ferrari, 1573.
Ιταλική μετάφραση της Οδύσσειας σε οκτάβες (ottava rima) από το Βενετό ουμανιστή συγγραφέα Lodovico Dolce (1508-1568). Τυπώθηκε στη Βενετία από τον Gabriele Giolito de’ Ferrari (1508 -1578), έναν από τους πρώτους μεγάλους εκδότες λογοτεχνίας στην ιταλική γλώσσα.
Esperimento di traduzione della Iliade di Omero di Ugo Foscolo. Brescia: Per Nicolo Bettoni, 1807.
“Πειραματική” προσπάθεια για τη μετάφραση της Ιλιάδας
από τον Ιταλό ποιητή Ugo Foscolo (1778 – 1827).
Τυπώθηκε στη Μπρέσια από τον Nicolo Bettoni (1770 -1842).
Αντίτυπο με αυτόγραφη αφιέρωση του Foscolo.
Homerus Slavicis dialectis cognata lingua scripsit ex ipsius Homeri carmine ostendit Gregorius Dankovsky. Folium I (-IV), Iliados lib. I. 1-50 (-201); Slavice et Graece idem sonans et significans, adjecta nova versione latina et commentario graeco-slavico. Vindobonae: [typis Congregationis Mechitaristicae], 1829-1830.
Μελέτη του Τσέχου γλωσσολόγου Gregor Dankovszky (1784- 1857)
για τη σχέση ομηρικής και σλαβικής γλώσσας. Εκδόθηκε στη Βιέννη.
Iliade e Omirit. Kenge e pare kthyere prej N.H.F. Stypure prej soqerise “Dituri”. Bukurest: nde stypesronet soqerise, 1896.
Περίληψη της Ιλιάδας στα αλβανικά.
Iliyad = Iliade: en eski Yunan şâirleri (Omer: Homère)’in epopesi tercüme ve hülâsa eden Ömer Seyfeddin. Istanbul: Devlet Matbaası, 1927.
Τουρκική μετάφραση της περίληψης της Ιλιάδας από τον Τούρκο συγγραφέα Ömer Seyfeddin (1884-1920). Τυπώθηκε στην Κωνσταντινούπολη από το κρατικό τυπογραφείο.
Homer his Iliads translated, adorn’d with sculpture,
and illustrated with annotations by John Ogilby.
London: Printed by James Flesher, for the author, 1669.
and Homer his Odysses translated, adorn’d with sculpture, and illustrated with annotations, by John Ogilby, Esq.
London: Printed by Thomas Roycroft, for the Author, 1665.
Αγγλική εικονογραφημένη μετάφραση της Οδύσσειας και της Ιλιάδας από το Σκωτσέζο μεταφραστή, ιμπρεσάριο, εκδότη και χαρτογράφο John Ogilby (1600-1676). Ο Ogilby αφιέρωσε ένα μέρος της ζωής του στη μετάφραση των κλασικών κειμένων σε πολυτελείς εκδόσεις, με εικονογραφήσεις σχεδιασμένες από μεγάλους καλλιτέχνες της εποχής του.
Το εγχείρημα απαιτούσε χορηγία για κάθε μια από τις χαραγμένες εικονογραφήσεις.
The Iliad [and The Odyssey] of Homer translated by Mr. Pope. London: Printed by W. Bowyer, for Bernard Lintott, 1715-1726.
Συλλογή με αποσπάσματα από τη μετάφραση των ομηρικών επών του Άγγλου ποιητή Alexander Pope (1688-1744). Περιλαμβάνει τις σελίδες τίτλου, τον πρόλογο, το Δοκίμιο για τον Όμηρο, την πρώτη και την τελευταία σελίδα κάθε ραψωδίας, διακοσμητικές βινιέτες και επιπλέον 126 πορτρέτα, χάρτες και διάφορα χαρακτικά. Μια σπάνια συλλογή σε πολυτελή βιβλιοδεσία με επιχρυσωμένες άκρες.
Les xxiiii. livres de l’Iliade d’Homère, prince des poëtes grecs traduicts du grec en vers François. Les XI. premiers par M. Hughes Salel et et les XIII. derniers par Amadis Iamyn … Avec les trois premiers livres de l’Odissée d’Homère. A Paris: chez Abel l’Angelier, 1599.
Η πρώτη γαλλική εκδοχή της Ιλιάδας έγινε από το Γάλλο ποιητή Hugues Salel (1504-1553). Ο Salel μετέφρασε τις πρώτες δέκα ραψωδίες της Ιλιάδας,
που εκδόθηκαν το 1545. Ακολούθησε η μετάφραση των άλλων δεκατριών ραψωδιών από το Γάλλο ποιητή Amadis Jamyn (1540 -1593), έκδοση του 1577. Η έκδοση του 1599 περιλαμβάνει και τις δύο μεταφράσεις.
La Ulyxea de Homero, repartida en XIII libros traduzida de griego en romance castellano por el Senor Gonçalo Perez. Imprimiòse en Venetia: en casa de Gabriel Giolito de Ferrarriis, y sus Hermanos, 1553.
Ισπανική μετάφραση της Οδύσσειας από τον Gonzalo Pérez (1506?-1566), πρεσβευτή και γραμματέα, πρώτα του Καρόλου Ε’ και στη συνέχεια του Φιλίππου Β’. Δημοσίευσε μια μετάφραση των πρώτων δεκατριών ραψωδιών στη Σαλαμάνκα το 1550, μια επανέκδοση στην Αμβέρσα την ίδια χρονιά και μια αναθεωρημένη έκδοση στη Βενετία το 1553.